Leeuwarder Courant, 22 december 2012, pag. 30.
dagstelling
Fryslân, onderbouw besluiten beter
De Centrale As, grote windturbineparken, de Provinsje
Fryslân overweegt ingrijpende beslissingen. De onderbouwing
van de provinciale plannen is ontoereikend, zo oordelen
hoogleraren Folmer en Van der Meer. Hun stelling:
Fryslân moet grote plannen veel beter onderbouwen.
HENK FOLMER EN JELTSJE VAN DER MEER
De Provinsje Fryslân heeft
de afgelopen jaren verschillende
ingrijpende en
omstreden beslissingen
genomen, waarvan de aanleg van de
Centrale As, de vierstrooksweg van
Nijega naar Dokkum, waarschijnlijk
de meest beruchte is. Bovendien
staan er voor de nabije toekomst nog
enkele beslissingen met vergaande
financiële en landschappelijke gevolgen
op de agenda, zoals de aanleg
van windparken.
Dergelijke projecten vragen om
een zorgvuldige onderbouwing,
waarbij zowel de huidige als de toekomstige
effecten in kaart moeten
worden gebracht. Bovendien moet
rekening worden gehouden met de
verschillende maatschappelijke
groeperingen. Immers, wat voor de
één een voordeel is, kan voor de ander
een nadeel zijn.
Bovendien kan de zwaarte van de
belangen verschillen. Door alle voor- en
nadelen voor de verschillende
maatschappelijke groeperingen, nu
en in de toekomst, te inventariseren
en tegen elkaar af te wegen, kan een
verantwoorde beslissing worden genomen.
Ter onderbouwing van een beslissing
staan verschillende methoden
ter beschikking, waarvan de maatschappelijke
kosten en baten analyse
(MKBA) de meest bekende is. Met
behulp hiervan worden alle huidige
en toekomstige effecten van een
project in kaart gebracht, in baten en
kosten ingedeeld en met elkaar vergelijkbaar
gemaakt.
Als de totale baten groter zijn dan
de totale kosten, dan is het project
verantwoord. In het omgekeerde geval
moet het worden afgewezen, of
zodanig worden aangepast dat de totale
verdisconteerde baten alsnog
groter worden dan de totale verdisconteerde
kosten.
MKBA kan ook gebruikt worden
om verschillende alternatieven met
elkaar te vergelijken. Hiervoor worden
de totale netto baten per alternatief
berekend, dat wil zeggen de
totale baten minus de totale kosten.
Het project met de hoogste netto baten
verdient de voorkeur.
Zo had met behulp van MKBA het
groene alternatief voor de Centrale
As vergeleken kunnen worden met
het veel duurdere en het landschap
sterk aantastende alternatief waarvoor
de provincie heeft gekozen. Helaas
hebben GS, noch Provinciale
Staten deze stap genomen.
Op het eerste gezicht lijkt het lastig om sommige baten en kosten van
een project te berekenen.
Terwijl bijvoorbeeld
Terwijl bijvoorbeeld
de aanlegkosten van een
weg vrij nauwkeurig te bepalen zijn,
is het moeilijker om de baten van de
tijdwinst voor de automobilisten
vast te stellen. Nog ingewikkelder
lijkt het om de kosten te berekenen
van verlies aan landschappelijke
kwaliteit.
Er zijn echter technieken ontwikkeld
om ook aan dergelijke aspecten
een waarde toe te kennen en deze
vergelijkbaar te maken met bijvoorbeeld
de aanlegkosten. Door de rijksoverheid
zijn hiervoor richtlijnen
vastgesteld en inmiddels is er ruime
ervaring met deze technieken opgedaan.
Zo kan het verlies aan woongenot
door de aanleg van een weg benaderd
worden door vergelijking van
de prijzen van soortgelijke woningen,
die verschillen qua afstand van
de weg. Wageningen Universiteit
heeft een databank opgezet waarin
de waarden van verschillende typen
natuurgebieden in geldbedragen
worden uitgedrukt. Hieruit blijkt bijvoorbeeld
dat De Hoge Veluwe jaarlijks
meer dan €10,8 miljoen oplevert.
Toepassing van MKBA verbetert
niet alleen de besluitvorming, maar
vergroot ook de transparantie en
controleerbaarheid ervan, doordat
de burger na kan gaan welke effecten
in de besluitvorming zijn betrokken
en hoe deze tegen elkaar zijn afgewogen.
De Provinsje Fryslân moet binnenkort
haar plannen voor de aanleg
van windparken definitief vaststellen.
Het zou de discussie met de
bevolking en in Provinciale Staten
ten goede komen als GS een MKBA
zou laten uitvoeren. Daarbij zou het
niet alleen moeten gaan om de voordelen
van schonere energie en werkgelegenheid,
maar ook om de overlast
van windparken voor omwonenden
en aantasting van het landschap.
Verder zou aandacht besteed
moeten worden aan de opkomst van
alternatieve energiebronnen die
minder overlast bezorgen en het
landschap niet aantasten. Een andere
beslissing die jaren geleden is genomen,
maar nog steeds actueel is
en daarom opnieuw kritisch beoordeeld
zou moeten worden, is de aanleg
van de Centrale As.
Intussen zijn door de economische
crisis de omstandigheden waaronder
het besluit destijds is genomen,
drastisch gewijzigd. De Friese
burgers hebben te kampen met forse
inkomensdaling en hogere lasten en
de provincie en gemeenten met stijgende
uitgaven en minder inkomsten.
Daarom zouden GS en Provinciale
Staten er goed aan doen via een
MKBA de aanleg van deze weg nog
eens tegen het licht te houden, in
plaats van door te denderen alsof er
geen sprake is van een economische
crisis en gewijzigde voorkeuren en
inzichten.
Henk Folmer en Jeltsje van der Meer-Kooistra
zijn respectievelijk hoogleraar ruimtelijke
economie en emeritus hoogleraar management
accounting en control aan de
Rijksuniversiteit Groningen.